Dziedziczenie genów można podzielić na dwie główne grupy w zależności od tego, na jakim chromosomie geny się znajdują – autosomalne lub sprzężone z płcią.
Poza tym istnieją różne sposoby "ekspresji" genów w porównaniu z genami ptaka typu dzikiego: dominujący lub recesywny (termin ekspresja w tym przypadku oznacza "moc" działania genu). Na przykład gen jest dziedziczony autosomalnie, a "ekspresja" cechy jest albo dominująca albo recesywna. Należy również przypomnieć, że dominujące tryby dziedziczenia istnieją w różnych stopniach dominacji, które zostały już omówione w innym wpisie. Obecnie u nierozłączek możemy wyróżnić trzy tryby: autosomalne recesywne, autosomalne dominujące i recesywne sprzężone z płcią (SL). Nie wiadomo, czy kiedyś nie ujawni się u nierozłączek tryb dominujący sprzężony z płcią. W tym wpisie przedstawione zostaną tryby autosomalne.
Mutacja autosomalna dominująca
W przypadku mutacji dominującej wystarczy jeden z rodziców, aby wydać młode, które w pierwszym pokoleniu wykazują te same cechy, co rodzic niosący mutację dominującą. Takie ptaki nigdy nie mogą być szpaltem na mutację dominującą - ujmując to inaczej, jeśli chodzi o mutacje dominujące, to ptak albo jest w tej mutacji i jest ona widoczna albo w tej mutacji nie jest. Nie należy wierzyć, jeśli ktoś próbuje ci sprzedać nierozłączkę, która jest "szpaltem" na dark factor, ponieważ jest to niemożliwe.
Ponieważ mutacja jest dominująca. Mamy ptaki jedno- i dwuczynnikowe. Dlaczego? Mówiąc prościej, możemy powiedzieć, że cechy dziedziczne znajdują się na chromosomach. Te chromosomy znajdują się w jądrze wszystkich komórek. Chromosomy zawsze występują dwójkami, dlatego mówimy o parach chromosomów. Każda komórka ma pewną liczbę chromosomów autosomalnych (liczba zależy od gatunku), na których leżą autosomalne cechy. Oprócz nich mamy też tzw. „chromosomy płciowe”.
Z tych komórek rozrodczych rozwijają się zalążki u samicy i plemniki u samca. Te komórki jajowe lub plemniki mają tylko jeden zestaw chromosomów, a więc jedną część każdej pary chromosomów. Kiedy następuje zapłodnienie, chromosomy jednego z rodziców (stanowiące połowę par chromosomów) łączą się z chromosomami drugiego ptaka rodzicielskiego (które tworzą drugą połowę). Razem tworzą nową parę chromosomów. Innymi słowy, pary chromosomów młodego ptaka składają się z jednego chromosomu od matki i jednego od ojca. Zatem genetycznie mamy 50% cech i dziedzicznych predyspozycji od ojca i 50% od matki. Kiedy ojciec przekazuje chromosom z dominującą mutacją, a matka nie, wtedy tylko jeden z dwóch chromosomów ma ten czynnik, nazywamy to jednoczynnikowym (SF - SingleFactor). Kiedy oboje rodzice przekażą chromosom z dominującym czynnikiem, w efekcie uzyskamy gen dwuczynnikowy (mutacja obecna na obu chromosomach - DF - DoubleFactor).
Można wyjaśnić to za pomocą rysunku. Weźmy następujący przykład, w oparciu o dark factor, który jest przekazywany dominująco. Rysujemy "szachownicę Punetta". Samiec jest jednoczynnikowy (SF) ciemnozielony (D zielony), dlatego jeden z bloków (symbolizujących chromosom) robimy ciemny. Ponieważ matka jest również SF ciemnozielona (D zielona), zrobimy również jeden z jej bloków ciemny.
Ponieważ jak wiemy, tylko jeden z dwóch chromosomów jest przekazywany więć mamy cztery możliwe kombinacje.
W kombinacji SF x SF widzimy zatem, że jeden ptak na 4 to DF (podwójny czynnik), co oznacza, że istnieje 25% szans na podwójnie czynnikowe młode, 2 na 4 ptaki to SF, więc jest 50% szansy. Wreszcie, jest też 1 na 4, które się nie zmieniły, dlatego też mamy 25% szans na narodziny niezmutowanych młodych. W rzeczywistości możemy wykorzystać ten system blokowy dla wielu dominujących dziedziczeń.
Żeby było jeszcze jaśniej, oto kilka przykładów w połączeniu z dziką formą i nie ma tutaj znaczenia, czy samica czy samiec jest nosicielem czynnika dominującego. Można również zrobić "szachownice Punneta" i przekonać się, że sprawa jest dość prosta.
Jednoczynnikowy dark factor (D zielony lub ciemnozielony) x dziki kolor (zielony) skutkuje:
50% dziki kolor (zielony)
50% SF (SingleFactor) dark factor (D zielony lub ciemnozielony)
Podwójny dark factor (DD zielony lub oliwkowozielony) x dziki kolor (zielony) skutkuje:
100% SF DF (D zielony lub ciemnozielony)
Podwójny dark factor (DD zielony lub oliwkowozielony) x pojedynczy dark factor (D zielony lub ciemnozielony) skutkuje:
50% SF DF (D zielony lub ciemnozielony)
50% DF DF - DoubleFactor DarkFactor (DD zielony lub oliwkowy)
Podwójny dark factor (DD zielony lub oliwkowozielony) x Podwójny dark factor (DD zielony lub oliwkowozielony) skutkuje:
100% podwójnego czynnika ciemnego (DD zielony lub oliwkowy)
Autosomalny recesywny
Przez recesywny mamy na myśli czynnik podrzędny. Czynnik recesywny musi być obecny na obu chromosomach pary, aby był widoczny. Jeśli mutacja występuje tylko na jednym chromosomie pary, ptak jest z wyglądu jak dziki, ale także nosicielem cechy (szpalt). Nie ma znaczenia, kto jest nosicielem czynnika, ponieważ samiec i samica może być szpaltem na mutację recesywną. Tutaj również zrobimy rysunek z blokami, ale zmutowany (kolorowy) chromosom musi być postrzegany jako recesywny lub podrzędny. Posłużymy się przykładem połączenia personaty niebieskiej z zieloną. U personat niebieski jest przekazywany autosomalnie recesywnie.
Gdy następnie skrzyżujemy młode ze sobą otrzymamy następujące wyniki.
W części drugiej "trybów dziedziczenia" będzie mowa o dziedziczeniu sprzężonym z płcią.
Proszę pamiętać o "złotej zasadzie": kombinacja mutacji, która nie wykazuje już wyraźnych cech i w której mutacji nie można już wyraźnie zidentyfikować, jest bezużyteczna w kontekście hodowlanym i należy jej unikać.
Opracowano na podstawie książki : "Lovebirds - Owners manual and reference quide" - Dirk Van den Abeele
