Dyskusje na temat mutacji szek trwają i wciąż istnieje wiele nieporozumień na ten temat. Jeśli zapytamy różnych hodowców ptaków, co to za ptak „szek”, zawsze otrzymamy tę samą odpowiedź: „szek to ptak z cętkami”. Odpowiedź pasuje do fenotypu, ale mutacje szek są nieco bardziej złożone, niż można by sądzić.
Pierwsze papugi szek
Harrie van der Linden wspomina w swojej książce „Grasparkieten” z 2002 roku, że dr R. Rey zgłosił już w 1864 roku papużkę falistą mutacji szek, którą wyhodował. Nie jest jednak jasne, czy był to szek dominujący, czy recesywny, a może nawet modyfikacja, któż to wie. W książce Cyrila Rogersa „Świat papużek falistych” z 1987 roku możemy przeczytać, że pierwsza udowodniona mutacja szek u papużek falistych najprawdopodobniej powstała w 1932 roku. Ptak ten został odkryty gdzieś w Danii. Właściwe pochodzenie tego ptaka jest zatem niejasne. Pan C. Enehjelm, ówczesny kierownik zoo w Helsinkach w Finlandii, przywiózł tę mutację do zoo w Helsinkach i wkrótce potem wyhodowano pierwsze papużki faliste szek. Odkryto wówczas, że mutacja ta dziedziczy autosomalnie recesywnie.
Ponieważ pierwsze recesywne papużki faliste dotarły do innych krajów europejskich z Finlandii, początkowo używano nazwy „fiński szek”. Kiedy później ustalono, że ta mutacja faktycznie pochodzi z Danii, przemianowano ją na „duński szek”. Obecnie nazwa ta jest nadal używana przez niektórych hodowców papużek falistych.
W „Het handboek voor de grasparkietenkweker” (Podręcznik dla hodowcy papużek falistych) z 1966 r. W. Beckmann pisze, że pan Van Dijk, z Eindhoven, hodował „holenderskie szeki” (szeki dominujące papużki falistej) przed drugą wojną światową. Kilka zagranicznych źródeł podaje rok 1939 jako rok powstania tej mutacji. Ponieważ ptaki te można znaleźć zarówno w Holandii, jak i w Belgii, nie można ustalić prawidłowego pochodzenia, ale ponieważ wszędzie nazywa się je „holenderskimi szekami”, możemy założyć, że Holandia jest krajem pochodzenia. Później odkryto, że ta mutacja dziedziczy autosomalnie dominująco.
U nierozłączek zajęło to, o ile wiemy, aż do 1965 roku, zanim można było zobaczyć pierwszego dominującego szeka Agapornis roseicollis. Obecnie szeki można znaleźć u różnych gatunków ptaków, zarówno autosomalne recesywne, jak i dominujące.
Przyczyna szeka
Przyczyną wzoru szek jest fakt, że w różnych miejscach upierzenia nie można wytworzyć eumelaniny. Jak wyjaśniam we wpisie dotyczącym wytwarzania eumelaniny, szek jest to mutacja typu leucyzm. Przyczyną jest brak lub nieprawidłowe funkcjonowanie melanocytów (komórek pigmentowych) w samej skórze. Ponieważ nie tworzy się eumelanina, normalnie zielone obszary piór staną się żółte, a normalnie niebieskie obszary piór staną się białe. Niech będzie jasne, że zawsze zaczynamy rozważania o mutacji od zielonego ptaka typu dzikiego. Szek to nie jest żółty ptak, który ma zielone plamy, ani biały ptak, który ma niebieskie plamy ale na odwrót, czyli zielony z żółtymi plamami lub niebieski z białymi plamami.
Czasami u ptaków NSL ino wciąż tworzy się pewna ilość eumelaniny z powodu obecności dużej ilości światła słonecznego, powodującego pojawienie się zielonych piór lub plam na upierzeniu. Zjawisko to nie jest związane z szekiem. Czynnik szek usuwa eumelaninę, na pewno jej nie dodaje. Zdarzyło się, że ktoś oferował w internecie Agapornis fischeri „lutino szek”. Rzeczywiście można połączyć NSL ino green i szek, ale to da tylko fenotyp NSL ino green ze zbyt małą maską i żółtymi zamiast białych lotek. Jednak tak się nie stało, był to genotypowo NSL ino zielony A. fischeri, który nadal wytwarzał niewielką ilość eumelaniny, powodując u ptaka kilka zielonych plam. Mimo to właściciel był przekonany, że to szek, ponieważ ptak miał „plamy”.
W rozdziale poświęconym produkcji eumelaniny można przeczytać, że eumelanina powstaje w retikulum endoplazmatycznym komórek barwnikowych. Jednak u szeków tych melanocytów – (komórek pigmentowych w skórze) brakuje lub działają nieprawidłowo. Stąd (lokalny) brak eumelaniny tylko w niektórych komórkach.
Komórki barwnikowe powstają w grzebieniach nerwowych.
Sposób, w jaki komórki pigmentowe są dotknięte mutacją szek, różni się w zależności od mutanta. Niektóre geny bezpośrednio wpływają na produkcję komórek pigmentowych, podczas gdy inne mogą wpływać na długość życia melanocytów (prekursorów melanocytów) lub tkanek skóry otaczających komórki pigmentowe, powodując, że nie funkcjonują już normalnie. Jak widać, szek to bardzo skomplikowana i zmienna mutacja. Jednak efekt wizualny jest zawsze taki sam: brakuje komórek pigmentowych lub działają one w niewielkim stopniu lub wcale w niektórych obszarach skóry, w wyniku czego w piórach w tych obszarach skóry nie można wytwarzać eumelaniny. Jeśli nie można wytworzyć eumelaniny, jest rzeczą oczywistą, że nie może ona również osadzać się w piórach stąd lokalnie blade plamy na upierzeniu.
Regularnie powracającym pytaniem jest, czy szek wpływa również na kolor oczu. Dzięki badaniom w ramach MUTAVI można wnioskować, że na kolor oczu ma wpływ tylko szek recesywny, ale nie jest to do końca pewne, bo np. dominujący szek Agapornis roseicollis pojawia się regularnie z jednym lub dwoma bordowymi oczami. Innymi słowy, szek nie ujawnił jeszcze wszystkich swoich sekretów.
Szek u nierozłączek
U nierozłączek dominującą i/lub recesywną mutację szek można już znaleźć w różnych gatunkach. Jedynie u A. taranta, A. pullarius i A. canus nie znaleziono jeszcze żadnych dowodów wskazujących na istnienie mutacji szek. Dominujące i recesywne szeki są omówione bardziej szczegółowo w odpowiednich wpisach.
Na koniec ważna uwaga dotycząca wzoru „łaciatego”, a mianowicie, nie każdy ptak „łaciaty” musi być mutacją szek!! Należy mieć to na uwadze. Faktem jest, że ptaki czasami skubią młode. Czasami do tego stopnia, że mogą uszkodzić skórę. Z powodu tego uszkodzenia skóry obecne melanocyty mogą zniknąć lub same ulec uszkodzeniu, powodując pojawienie się niektórych piór łaciatych. W zależności od stopnia tego uszkodzenia może ono samoistnie naprawić się po kilku miesiącach, a ptaki mogą ponownie mieć normalne kolory po następnym pierzeniu, ale czasami uszkodzenie skóry jest trwałe i pióra nie będą już zawierały eumelaniny, nawet po okresie młodzieńczego pierzenia. Stąd te ptaki mogą wykazywać (ograniczony) wzór szek, ale genetycznie nie są prawdziwymi mutantami. Należy mieć to na uwadze.
Opracowano na podstawie książki : "Lovebirds Compendium" - 2016 - Dirk Van den Abeele
